Kalıtım ile İlgili Kavramlar
Kalıtsal özelliklerin bir kuşaktan bir sonraki kuşağa aktarımına kalıtım, kalıtımı inceleyen bilim dalına ise genetik adı verilir.
Kalıtsal özelliklerin yavrulara nasıl aktarıldığı ile ilgili önemli çalışmalar Gregor Mendel (Gıregor Mendel) tarafından 1860 yılında gerçekleştirilmiştir. Mendel, bezelye bitkisi ile yaptığı çalışmalar sonucunda kalıtsal özelliklerin yavru döllere nasıl aktarıldığını ortaya koydu. Mendel çalışmalarında; yetiştirilmesinin kolay olması, çabuk döl verebilmesi, maliyetinin az olması ve çok çeşitli karakterlere sahip olmasından dolayı bezelye bitkisini tercih etmiştir.
Canlıların genetik olarak sahip olduğu her bir özellik karakter olarak ifade edilir
Örnek;İnsanlarda; göz rengi, boy uzunluğu, kan grubu, ten rengi gibi özellikler, bitkilerde; tohum rengi, tohum şekli, meyve rengi gibi özellikler, kalıtsal karakterlerdir.
Canlılarda Kalıtsal karekterler gelecek nesillere DNA üzerinde genlerle taşınır.
Genler, DNA’nın canlıya özgü tüm kalıtsal özelliklerinin şifrelendiği ve bu özelliklerin taşındığı bölümüdür.
Alel: Aynı karekterin oluşmasına etki eden özelliklere alel denir. Bir bireyde karekteri oluşturan aleller iki tanedir. Alellerin biri annede diğeri babadan gelir. Anne ve babadan gelen gen ciftine alel gen denir. Alel genler yapısına göre gruplara ayrılır.
1)Canlıda özelliğin ortaya çıkmasına göre;
Bir karakterin oluşumunda etkisini her zaman gösteren alellere baskın (dominant) gen denir. Baskın genler büyük harfler ile gösterilir. Örneğin mor çiçek rengi geni “M”, sarı tohum rengi geni “S” ile gösterilebilir.
Alelde baskın gen olmadığı zaman etkisini gösteren alellere çekinik (resesif) gen denir. Çekinik genler aynı özelliği etki eden baskın genin küçük harfi ile gösterilir. Örneğin mor çiçek rengi geni göre çekinik olan beyaz çiçek rengi geni “m”, sarı tohum rengi geni göre çekinik olan yeşil tohum rengi geni “s” ile gösterilebilir.
2)Alellerin yapısına göre;
Allelerin iki çekinik veya iki baskın gen yan yana olduğunda bu genlere homozigot gen (saf döl) denir. Kısaca dişi ve erkek atadan gelen alellerin aynı olma durumudur.Örnek; AA veya aa örnek olarak veilebilir.
Allelerin bir baskın bir çekinik gen yan yana olduğu duruma ise heterozigot gen (melez döl) denir. Kısaca dişi ve erkek atadan gelen alellerin farklı olma durumudur. Örnek; Aa veya Bb örnek olarak verilebilir.
Canlıların sahip olduğu gen yapısına genotip denir. Örneğin, mor çiçekli bir bezelye bitkisinin genotipi “MM” ya da “Mm” olabilir. Beyaz çiçekli bir bezelye bitkisinin genotipi ise “mm”dir.
Genetik etkenlerle oluşan özelliklerin canlının dış görünüşüne yansımasına Fenotip denir. Fenotip, genotip ve çevresel etkenlere bağlı olarak ortaya çıkan özelliklerdir. Örneğin bezelyelerde mor çiçek rengi, beyaz çiçek rengi, sarı tohum rengi gibi özellikler canlının sahip olduğu genlerin dışa yansıma şeklidir.
Çaprazlama
Karakterlerin atalardan yavrulara nasıl aktarıldığını göstermek için kullanılan yönteme çaprazlama denir. Bu yötemle, oluşan yavruların genotip ve fenotipleri bulunmaya çalışılır. Çabrazlama sonucu elde edilen sonuçlar yavruların hangi özellikte olacağının ihtimaline hesaplamaya yarar ve kesinlik bildirmezler.
Çaprazlama kullanılacak 1.yöntem aleller birer birer eşleştirilerek çaprazlama yapılır.
Heterozigot (Bb) yuvarlak tohum geni ile homozigot (bb) buruşuk tahum geni çaprazlanması sonucu oluşan:
Heterozigot (Bb) yuvarlak tohum geni ile homozigot (bb) buruşuk tahum geni çaprazlanması sonucu oluşan:
Genotip: 1/2 Bb, 1/2 bb dir.
Fenotip: % 50 yuvarlak, %50buruşuktur.
Çaprazlamada kulanılacak 2. yöntem Punnett karesinde erkek bireyin alelleri yatay, dişi bireyin alelleri dikey sütunlara yazılarak tablo doldurulur.
Heterozigot (Bb) yuvarlak tohum geni ile homozigot (bb) buruşuk tahum geni çaprazlanması sonucu oluşan:Genotip: 1/2 Bb, 1/2 bb dir. Fenotip: % 50 yuvarlak, %50buruşuktur.
İnsanlarda 46 tane kromozom bulunur. Kromozomlar görevlerine göre ikiye ayrılırlar. Bu kromozom çeşitlerinden biri saç rengi, göz rengi gibi vücutile ilgili karakterleri taşır. Diğer çeşit kromozomlar ise cinsiyeti belirleyen kromozomlardır. Cinsiyet kromozamları dişilerde XX (44+XX) şeklinde, Erkeklerde ise XY(44+XY) şeklinde gösterilir.
Oluşan yavruların cinsiyetini babadan gelen kromozom belirler, Babadan yavruya X kromozomu gelirse çocuk kız olur, Y kromozomu gelirse çocuk erkek olur.
Akraba Evlilikleri:
Aralarında kan bağı olan kişiler arasında yapılan evliliklere akraba evliliği denir. Akrabalar arası genetik benzerlik fazladır. Genetik benzerliğin fazla olması, akraba evliliği sonucu doğacak çocuklarda genetik hastalık görülme oranını artırır. Çünkü genetik hastalıkların çoğu çekinik aleller ile taşınır. Yaygın olarak görülen kalıtsal hastalıklardan bazıları hemofili (kanın damar dışında pıhtılaşmaması), orak hücreli anemi, Down (Davn) sendromu, renk körlüğü ve altıparmaklılıktır.
Mükemmel
YanıtlaSil